Polen, bitkilerin erkek üreme hücresidir. Koloninin arı sütü üretimi ve protein ihtiyacının karşılanması adına 21 günlük işçi arılar tarafından toplanmaktadır. Polenin bileşimi, rengi ve şekli elde edildiği bitkisel kaynağa göre değişkenlik göstermektedir. Polene bakılarak, çevredeki bitki florasıyla ilgili bilgi sahibi olunabilir, ayrıca balın kaynağıyla ilgili de bilgi vermektedir. Bal arıları tarafından polen toplanırken, yapıştırılma ve koruma amacıyla bileşimine nektar veya bal ile birlikte enzimler (glukoz oksidaz) ilave edilmektedir. İnsanlar için gerekli aminoasitleri bileşiminde bulundurmasının yanı sıra; polen, A, C, E ve B kompleks, K, CA, Mg, Na, S, P, Al, Cl, B, Cu, Fe, I, Mn, Si, Ti, Zn, Ni gibi mineralleri de içermektedir.
İşçi arı, polen toplamak için kovandan çıktığında uçarken sürtünme ile havada tüylerinde elektriklenme meydana gelir. Negatif elektrik yüklü çiçekteki polenler, çiçeğe konan arının bedenine yapışır. Bedeninde tuttuğu polenleri bacakları yardımıyla toplayan işçi arı polenleri arka bacağı üzerindeki polen sepetçiğinde biriktirir ve kovana getirir. Bununla birlikte, çiçeğin erkek organında kalan polenler de toplanır.
Kovana polen taşıma işlemi günde ortalama 5-20 kez yapılmaktadır. Her defasında arı kovana 10-30 mg arasında polen taşımaktadır. Bir koloninin uygun şartlarda yıllık 35-45 kg polen toplayabildiği belirtilmektedir. Arılar tarafından toplanan polenler, tuzak yardımıyla arı kovana girmeden önce veya girdikten sonra hasat edilir. Topladığı polenlerle kovana dönen işçi arının, ızgaradan geçtiğinde bacakları tuzağa takılır ve polenler toplama kısmına dökülür. Kovan başına günlük ortalama 50-300 g arasında polen hasat edilebilir. Bu miktar, tuzak tipi, iklim, bitki çeşitliliği, tarlacı arılar ve yaş dağılımına bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. Polen tuzağı her gün kullanılabilir. Fakat kolonide aşırı stres durumu yaratabileceği ve verimliliği düşüreceğinden dolayı her gün kullanımı önerilmemektedir. Tuzakların gün aşırı takılması daha uygundur.
Polenin saklama yöntemleri arasında, şekerle karıştırma, hamur haline getirme gibi yöntemler bulunmaktadır. Bilhassa kurutma, en kolay saklama yöntemlerinden biri olarak uygulanmaktadır. Polenin kurutulması özel kurutma dolaplarında yapılmaktadır. Ayrıca, havalandırma sistemi olan bir elektrikli fırında 30-35°C’de 5-6 saat kurutma uygulanabilir. Kurutma ile polen içerisindeki nem miktarının %5-10’a inmesi beklenir. Kurutulmuş polenlerin elekten geçirme veya havada üfleyerek temizlenmesi işlemiyle yabancı maddelerden arındırılması sağlanır (Korkmaz, 2013).
Polen arıların beslenmesi açısından önemli bir role sahiptir. Polenin yeterli düzeyde olmaması, arı kolonisindeki popülasyonun azalması ve arıların pestisit, patojen gibi zararlı dış etmenlere karşı dirençlerinin azalmasıyla sonuçlandığı belirtilmektedir (Mutlu ve diğ., 2017).
Polenin apiterapide kullanımına bakıldığında, sinirsel, soğuk algınlığı ve ülser gibi hastalıklarda kullanımı olduğu ayrıca hücre yenileyici, canlılık verici, iştah arttırıcı, hemoglobini yükseltici, sindirimi kolaylaştırıcı, cinsel aktiviteyi arttırıcı etkilerinin bulunduğu belirtilmektedir (Korkmaz, 2013).
Korkmaz, A. 2013. Arı ürünleri, Anlaşılabilir Arıcılık, ss. 195-202.
Mutlu, C., Erbaş, M. ve Tontul, S.A. 2017. Bal ve diğer arı ürünlerinin bazı özellikleri ve insan sağlığı üzerine etkileri. Akademik Gıda 15(1): 75-83.